سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS)
سامانه اطلاعات جغرافیایی یا جیآیاس (Geographic Information System – GIS) یک سامانه اطلاعاتی «معمولاً رایانهای» است که به تولید، پردازش، تحلیل، و مدیریت اطلاعات جغرافیایی میپردازد. به عبارت دیگر “GIS” یک سامانه رایانهای برای مدیریت و واکاوی اطلاعات جغرافیایی بوده که توانایی گردآوری، ذخیره، واکاوی و نمایش اطلاعات جغرافیایی را دارد.هدف نهایی یک سامانه اطلاعات جغرافیایی، پشتیبانی برای تصمیمگیریهای پایهگذاریشده بر پایه دادههای جغرافیایی میباشد و عملکرد اساسی آن بدست آوردن اطلاعاتی است که از ترکیب لایههای متفاوت دادهها با روشهای مختلف و با دیدگاههای گوناگون بدست میآیند.
دقیقترین تعریف مربوط به مؤسسه تحقیقات سیستمهای محیطی در ردلند کالیفرنیا است که یکی از فروشندگان اصلی این سیستمها در جهان است: «سامانههای اطلاعات جغرافیایی مجموعهای از سختافزار، نرمافزار، دادههای جغرافیایی و منابع انسانی است که به منظور کسب، ذخیره، بهروزرسانی، بهکارگیری، تحلیل و نمایش کلیه اشکال اطلاعات مرجع جغرافیایی طراحی میشود.»
این سامانه را میتوان به یک پازل شبیه دانست که با کنار هم قرار دادن اجزای آن معنی و مفهومی پیدا میکند. مکان بیمارستانها، پمپ بنزینها، سینماها و… تکههای این پازل اند که با کنار هم قرار دادن آنها نقشهای کامل و با معنی از یک منطقهٔ جغرافیایی بدست میآید. به زبان ساده هر گونه توضیحات مربوط به هر چیزی که در هر مکان متغیر یا ثابت جغرافیایی، در یک سامانه اطلاعاتی یا پایگاهی موجود است را gis یا استفاده از gis گویند. کافی است یک هماهنگی بین طول، عرض و ارتفاع بدست آمده از جی.پی. اس ونقشهها و اطلاعات دقیق و کامل سیستم جی.آی. اس بوجود آوریم.
ویژگیهای سامانه اطلاعات جغرافیایی
این سامانه علاوه بر اطلاعات توصیفی، امکان ورود اطلاعات پیکسلی یا برداری را از منابع مختلفی از قبیل نقشه، تصاویر هوائی و ماهوارهای، GPS، تجهیزات نقشهبرداری و غیره دارد.
این سامانه امکان انجام تحلیل، پردازش و پرسشوپاسخهای مکانی مورد نیاز کاربر را دارد.
این سامانه امکان ارائه نتایج در قالب نقشه، گزارش، جدول و نمودار را دارد.
در طراحی و تولید این سامانهها از مجموعه فناوریهای مهندسی نرمافزار، مهندسی اطلاعات (مدل داده) و مهندسی GIS برای نیل به خصوصیات فوق استفاده میشود.
کاربردهای مهم
از سامانههای اطلاعات جغرافیایی در مطالعات محیطی، برنامهریزی شهری و شهرداری، خدمات ایمنی شهری، مدیریت حمل و نقل و ترافیک شهری، تهیه نقشههای پایه، مدیریت کاربری اراضی، خدمات بانکی، خدمات پستی، مطالعات جمعیتی و مدیریت تأسیسات شهری مثل برق، آب، گاز و کاربردهای مشابه استفاده میشود. کمتر بانک اطلاعاتی را میتوان نام برد که حداقل بخشی از اطلاعات آن به گونهای به مکان وابسته نباشد. فهرست زیر شامل تعدادی از شناخته شدهترین کاربردهای جی آی اس در دیگر زمینههای صنعت است.
نقشه برداری
کاربرد پایه این استانداردها و ابزارها در نقشهبرداری، تهیه نقشههای شهری و برون شهری بودهاست.
علوم زمین
یکی از مهمترین مسائل کاربردی سامانه اطلاعات جغرافیایی در علوم زمین، انجام همپوشانیها در راستای تعیین پهنهبندیها است که به اختصار به یکی از این نوع پهنهبندیها پرداخته میشود:
هدف در این پهنهبندی، تعیین مناطق با خطر رانش مین میباشد. برای رسیدن به این هدف، ابتدا باید عوامل مؤثر در رانش را شناسایی کرد، از جمله این عوامل میتوان به تراکم پوشش گیاهی، جنس زمین، شیب توپوگرافی، شیب لایههای زمین و شدت بارندگی اشاره کرد.
پس از شناسایی عوامل، باید نقشههای مورد نیاز تهیه گرددو سپس با همپوشانی این لایهها در نرمافزارهای سامانه اطلاعات جغرافیایی (ساج) میتوان به نقشهای رسید که در آن منطقه مورد مطالعه خود به پهنههای ریز تقسیم شده و از طرفی در بانک اطلاعاتی مشخصات هر پهنه یعنی اجداد سازنده آن پهنه از نظر عوامل مختلف مشخص میباشد. حال باید در بانک اطلاعاتی به هر عامل وزن مربوطه راداده و سپس در بانک اطلاعاتی با جمع و ضرب کردن عوامل به اعدد نهایی رسید. در مرحله بعد باید تعیین نمود که چه عددی نشان دهنده پهنههای پرخطر میباشد. پس از کلاسهبندی نقشه، اینک وظیفه تیم زمینشناس است که با بازدید میدانی به بررسی مناطق پرداخته و در صورت لزوم با اصلاح وزنها وضرایب به نقشه نهایی دست یابند.